NIEMCY, Deutschland, Republika Federalna Niemiec, Bundesrepublik Deutschland, państwo związkowe w rodk. Europie, między M. Północnym i M. Bałtyckim na północy a łańcuchem Alp na południu. Informacje ogólne Stolica: Berlin, tymczasowa siedziba rządu - Bonn

StolicaBerlin

Powierzchnia: 357,0 tys. km2

Ludność: 83 mln mieszk.

Język urzędowy: niemieck

Święto narodowe: 3 października - dzień zjednoczenia Niemiec (1990)

Podział administracyjny: 16 krajów związkowych (landów); 10 krajów wchodziło do 1990 w skład RFN, 5 krajów utworzono na obszarze byłej NRD, 16. jest Berlin

Graniczy z: Polską, Czechami, Austrią, Szwajcarią, Francją, Luksemburgiem, Belgią, Holandią i Danią

WARUNKI NATURALNE. Ukształtowanie powierzchni. W granicach Niemiec znajdują się 3 duże regiony fizycznogeogr. Europy: Niz. Niemiecka, redniogórze Niemieckie i strefa alp. (Wyż. Bawarska i Alpy). Północne Niemcy zajmuje Niz. Niemiecka, pokryta gł. osadami polodowcowymi, rzecznymi, lessowymi (na pd.) i mor. (wybrzeże M. Północnego); pn.-wsch. częć niziny, objęta zlodowaceniem bałtyckim, ma rzeźbę młodoglacjalną; na Pojezierzach Szlezwicko-Holsztyńskim, Meklemburskim i w Brandenburgii występują ciągi moren czołowych (wys. do 179 m, Helpter), piaszczyste równiny sandrowe, jeziora polodowcowe oraz szerokie pradoliny (Toruńsko-Eberswaldzka, Warszawsko-Berlińska), dochodzące przy ujciach Łaby i Wezery do M. Północnego; w zach. i pd. częci Niz. Niemieckiej (objętej starszym zlodowaceniem) rzeźba staroglacjalna; występują tu płaskie, zabagnione równiny, miejscami wysoczyzny morenowe (wzgórza Fläming, 201 m), na polach sandrowych i w pradolinach (Wrocławsko-Magdeburska) - wydmy; na pd. osady polodowcowe pokrywa cienka (1-3 m) warstwa lessów (okolice Kolonii, Magdeburga, Lipska). Wybrzeże M. Bałtyckiego płaskie, piaszczyste, z głęboko wciętymi zatokami, mierzejami, półwyspami i przybrzeżnymi wyspami (największe: Rugia, Uznam, Fehmarn); na Rugii wzniesienia kredowe (do 161 m) i urwisty brzeg klifowy. Wybrzeże M. Północnego nizinne, częciowo zabagnione lub piaszczyste z wałami wydmowymi; wzdłuż wybrzeża ciąg W. Fryzyjskich (dawne mierzeje), oddzielonych od lądu płytkim M. Wattowym. Około połowy terytorium Niemiec zajmuje wyżynno-górzysty obszar redniogórza Niemieckiego, strefa starych gór hercyńskich i obniżeń mezozoicznych; obejmuje liczne zrębowe, silnie zdyslokowane masywy górskie, zbud. gł. ze skał krystal. (granity, gnejsy, łupki), wulk. i osadowych; najbardziej wysunięty na pn. granitowy zrąb gór Harz (Brocken, 1142 m) graniczy od pd. z zapadliskową Kotliną Turyńską; pn.-zach. częć redniogórza Niemieckiego tworzą Reńskie G. Łupkowe (tzw. Masyw Dolnoreński), rozcięte przełomową doliną Renu; w ich skład wchodzą na lewym brzegu Renu góry: Eifel, Hünsruck, na prawym - Sauerland, Rothaar, Westerwald i najwyższe Taunus (Grosser Feldberg, 880 m); wsch. obrzeżenie Reńskich G. Łupkowych stanowią bazaltowe góry Vogelsberg i Rhön (do 950 m); dalej w kierunku wsch. ciągnie się Las Turyński, Las Frankoński i Smreczany (do 1053 m); wzdłuż pn. granicy z Czechami wznoszą się Rudawy (Fichtelberg, 1214 m) i G. Łużyckie, rozdzielone głębokim przełomem Łaby (Saska Szwajcaria). Południowo-zach. częć redniogórza Niemieckiego stanowi rozległy Masyw Górnoreński, zbud. z gnejsów i granitów, rozcięty rowem tektonicznym Niz. Górnoreńskiej (wys. do 200 m); najsilniej wypiętrzoną częć masywu tworzy krystal. zrąb Schwarzwaldu, z najwyższym wzniesieniem redniogórza Niemieckiego - Feldberg, 1493 m; w kierunku wsch. Masyw Górnoreński opada ku wyżynnej krainie zw. Progami Szwabsko-Frankońskimi, ograniczonej wapiennymi krawędziami Wyż. Szwabskiej i Wyż. Frankońskiej. Południowo-wsch. częć Niemiec zajmuje rozległa Wyż. Bawarska (alp. zapadlisko przedgórskie), pokryta na pn. osadami rzecznymi Dunaju i jego dopływów, na pd. - osadami polodowcowymi plejstoceńskich lodowców alp.; od pn.-wsch. wyżynę otaczają zrębowe góry Masywu Czeskiego (m.in. Las Czeski, Las Bawarski), od pd. - Alpy. W granicach Niemiec znajdują się pasma Alp Algawskich, Alp Bawarskich (Zugspitze, 2963 m - najwyższy szczyt Niemiec) i Alp Salzburskich; charakterystyczne strome stoki górskie i głębokie doliny. Klimat umiarkowany ciepły, na wybrzeżach i w pn.-zach. częci kraju pod przeważającym wpływem mor. mas powietrza, na pozostałym obszarze poredni między mor. i kontynentalnym; zimy łagodne, z odwilżami (na wybrzeżach częste mgły), lata ciepłe; rednia temp. w styczniu od 1°C na zach. do -3°C, -5°C na Wyż. Bawarskiej i w górach, w lipcu od 17°C na wybrzeżu do 21°C na Niz. Górnoreńskiej, w górach chłodniej (w Alpach poniżej 11°C); opady najczęciej związane z frontami atmosferycznymi, największe na zach. stokach gór - do 1000-1400 mm rocznie (w Alpach do 2000 mm), najmniejsze - 600-800 mm, na nizinach (na osłoniętej Niz. Górnoreńskiej miejscami poniżej 500 mm); maksimum opadów w okresie lata i wczesnej jesieni; przeważające wiatry zach. i pd.-zach.; na Wyż. Bawarskiej w miesiącach wiosennych i jesiennych wieją ciepłe i suche feny. Wody. Północna i rodk. częć terytorium Niemiec należy do zlewiska M. Północnego i M. Bałtyckiego, pd. - do zlewiska M. Czarnego; do M. Północnego uchodzą 2 najdłuższe rzeki Niemiec - Ren z Menem (dł. Renu w granicach Niemiec 867 km) i Łaba (dł. w granicach Niemiec 752 km), ponadto Wezera i Ems; do M. Bałtyckiego spływają krótkie rzeki i graniczna Odra (wyznacza granicę z Polską na dł. 162 km); pd. częć kraju odwadnia Dunaj z dopływami Inn, Izara (dł. Dunaju w granicach Niemiec 647 km), uchodzący do M. Czarnego; dorzecza gł. rzek są połączone kanałami (łączna dł. 2029 km); system kanałów na Niz. Niemieckiej (Dortmund-Ems, ródlądowy, Odra-Hawela, Odra-Sprewa) połączył dorzecza Renu, Wezery, Łaby i Odry; otwarty 1992 Kanał Ren-Men-Dunaj łączy zlewiska M. Północnego i M. Czarnego. Jeziora występują najliczniej na pojezierzach wzdłuż wybrzeża M. Bałtyckiego (największe: Müritz, Schwerin) oraz na przedgórzu alp. i w Alpach (największe: Jez. Bodeńskie, Chiem). Naturalna szata rolinna została w znacznym stopniu zniszczona, jej miejsce zajęły uprawy rolne i sztuczne drzewostany (na nizinach monokultury sosny, w górach - wierka); lasy zajmują 29% pow. kraju; w zach. częci Niz. Niemieckiej zachowały się lasy brzozowo-dębowe i wrzosowiska, na pojezierzach, wyżynach i w niższych piętrach gór - kompleksy lasów bukowych, mieszanych (gł. dębowo-sosnowych) i sosnowych; w wyższych piętrach gór (zwł. w Schwarzwaldzie, Harzu, Rudawach, Lesie Turyńskim) występują lasy wierkowe; w Alpach piętrowy układ rolinnoci: do wys. ok. 1500 m lasy bukowo-jodłowe, wyżej - wierkowe (1500-1700 m), kosodrzewina (1700-1900 m) i hale. wiat zwierzęcy typowy dla rodk. Europy, sporód większych ssaków są rozpowszechnione jelenie, sarny i dziki, w Alpach - kozice i wistaki. Znaczna częć powierzchni Niemiec znajduje się pod ochroną; liczne rezerwaty przyrody i parki nar., największy - Pustać Lüneburska (20 tys. ha). Gleby. W pn. częci kraju przeważają mało żyzne gleby bielicowe i płowe (wytworzone na osadach polodowcowych) oraz bagienne; na wybrzeżu M. Północnego - marsze. Na pozostałym obszarze występują gł. gleby brun., najżyźniejsze w pd. częci Niz. Niemieckiej (wytworzone na lessach) i redniogórzu Niemieckim, gdzie oprócz gleb brun. są duże kompleksy rędzin węglanowych; w górach słabo wykształcone gleby inicjalne. Duże zanieczyszczenie rodowiska w regionach najbardziej uprzemysłowionych, zwł. w Zagłębiu Ruhry i na obszarze zagłębi węgla brun. we wsch. częci Niemiec; na terytorium całego kraju występuje zjawisko obumierania i uszkodzenia lasów, związane z dużą emisją szkodliwych gazów (zwł. dwutlenku siarki SO2) i pyłów.

LUDNOĆ Przed II wojną wiat. Niemcy liczyły 69 mln mieszkańców. W wyniku działań wojennych poniosły duże straty demograf. - zginęło ponad 6 milionów osób, utraciły również ponad 24% dawnego terytorium; zgodnie z układami konferencji w Poczdamie na zmniejszony obszar Niemiec napłynęło ok. 15 mln osób narodowoci niem., przesiedlonych gł. z terenów Polski, Czechosłowacji i ZSRR. Od 1949, po podziale Niemiec na 2 państwa - NRD i RFN, nastąpiła znaczna migracja ludnoci z NRD (ok. 4 mln osób) do RFN, zahamowana 1961 zamknięciem granicy (mur berliński). Szybki rozwój RFN po 1955 spowodował wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą; od pocz. lat 60. duża imigracja do RFN robotników (gastarbeiterów), gł. z pd. Europy, a zwł. Włoch, Jugosławii, Grecji i Turcji oraz z krajów rodk.-wsch. Europy (m.in. z Polski). W latach 80. recesja gosp. w RFN wstrzymała napływ nowych imigrantów, jednak w wyniku łączenia rodzin i wysokiego przyrostu naturalnego wród imigrantów liczba obywateli niem. obcego pochodzenia wzrosła 1990 do 5,4 mln. Od 1989 trwa przepływ ludnoci z terenu byłej NRD, nasila się imigracja ludnoci pochodzenia niem. z Polski, dawnego ZSRR. Liberalne prawo azylowe (do 1993) przyciągało ponadto imigrantów z pd.-wsch. Europy (najwięcej z Rumunii) i krajów rozwijających się; od pocz. lat 90. przybywało do Niemiec po kilkaset tys. azylantów rocznie. Napływ cudzoziemców potęguje nastroje ksenofobiczne i sprzyja radykalnym ruchom polit. żądającym usunięcia obcokrajowców. Pod względem liczby ludnoci Niemcy zajmują 2 miejsce w Europie, po Rosji. Niemcy stanowią ok. 93,5% ogółu ludnoci, poza tym ponad 2% Turków, powyżej 1% Słowian Pd. (gł. Serbów), ok. 1% Włochów, Grecy i in.; we wsch. Saksonii i pd.-wsch. Brandenburgii ok. 100 tys. Łużyczan; na pn.-zach. terenach przygranicznych Duńczycy i Holendrzy; niewielka Polonia tzw. starej emigracji (sprzed I wojny wiat.) skupiona gł. w Zagłębiu Ruhry. Niski przyrost naturalny, utrzymujący się w obu państwach niem. od lat. 60. (ujemny od lat 70., wzrósł do 0,3‰ 1991, ponowny spadek 1993 - 1,3‰) zahamował przyrost ludnoci niem., spowodował także proces starzenia się społeczeństwa: 22% ludnoci w wieku poniżej 20 lat, 63% - od 20-64 lat, 15% - w wieku 65 lat i powyżej. Znaczna przewaga kobiet nad mężczyznami (108 kobiet na 100 mężczyzn); przeciętna długoć trwania życia mężczyzn 72 lata (70 lat na terenie byłej NRD), kobiet 79 lat (76 lat na terenie byłej NRD). Większoć ludnoci stanowią chrzecijanie, w tym wyznawcy Kociołów ewang.-augsb. (luteranie) - ok. 42%, gł. mieszkańcy landów pn., katolicy - 43%, najliczniejsi w landach pd.; wród imigrantów przewaga katolików i muzułmanów, bez okrelonej przynależnoci rel. - ok. 8% ludnoci. rednia gęstoć zaludnienia 228 mieszk. na km2; najgęciej zaludnione są obszary zach., zwł. Nadrenia Pn.-Westfalia (500 mieszk. na km2) z Zagłębiem Ruhry (ponad 1200 mieszk. na km2), we wsch. częci Niemiec - Saksonia (w okręgu Chemnitz ponad 320 mieszk. na km2); mała gęstoć zaludnienia w pn. częci kraju, zwł. na Pojezierzu Meklemburskim (miejscami ok. 50 mieszk. na km2). W miastach mieszka ok. 85% ludnoci; 1/3 miast liczy ponad 100 tys. mieszk.; gł. m.: Berlin (3,4 mln), Hamburg (1,7 mln), Monachium (1,2 mln), Kolonia (956 tys.), Frankfurt n. Menem (647 tys.), Essen, Dortmund, Stuttgart, Düsseldorf, Brema, Duisburg, Lipsk, Hanower, Drezno, Norymberga; największe zespoły miejskie tworzą 3 duże aglomeracje: reńsko-ruhrska, obejmująca Zagłębie Ruhry, Kolonię i Bonn (ok. 11 mln mieszk.), berlińska (4 mln) i reńsko-meńska wokół Frankfurtu n. Menem (3 mln). Do zjednoczenia Niemiec (X 1990) ludnoć obu państw niem. wykazywała wysoki stopień aktywizacji zaw.; 1989 w dawnej RFN pracowało 48,3% ogółu mieszk., w dawnej NRD - 53,7%; struktura ludnoci czynnej zawodowo w dawnej RFN: przemysł wraz z budownictwem ponad 31% zatrudnionych (odpowiednio w dawnej NRD - 42,3%), rolnictwo i lenictwo - 3,5% (odpowiednio - 10,6%), usługi - pozostała częć. Bezrobotni w byłej RFN stanowili 7,2% zawodowo czynnych, w byłej NRD oficjalnie nie było bezrobocia; po zjednoczeniu Niemiec nastąpił szybki wzrost liczby bezrobotnych, zwł. na terenie dawnej NRD (upadek nierentownych przedsiębiorstw); pod koniec 1992 we wsch. częci Niemiec (na obszarze byłej NRD) było ok. 15% bezrobotnych, ok. 600 tys. osób dojeżdżało do pracy w zach. częci Niemiec, ok. 2 mln pracowało w skróconym wymiarze godzin, korzystało z wczeniejszych emerytur lub było w trakcie zdobywania nowych kwalifikacji; w zach. częci Niemiec (byłej RFN) bezrobocie wynosi ok. 6% (1992).

GOSPODARKA Kraj wysoko rozwinięty, jedna z potęg gosp. wiata, wytwarza ok. 6% produktu wiat. brutto - 3 miejsce po USA i Japonii; rozwój gosp. w integracji z państwami EWG. Zjednoczenie Niemiec (1990) i przebudowa gospodarki byłej NRD (wprowadzanie gospodarki rynkowej) znacznie obniżyły tempo wzrostu gosp.; 1986-89 produkt krajowy brutto wzrastał o 2,6% rocznie, 1992 - o 1,5%; w 1991 wartoć produktu krajowego brutto wynosiła 1835 mld dol. USA, na 1 mieszk. 23,5 tys. dol. USA; niem. rezerwy dewizowe (78 mld dol. USA, 1993) i złota (95 mln uncji) są po USA największe na wiecie; struktura wytwarzania produktu krajowego brutto (1991): usługi ok. 64%, przemysł i budownictwo ok. 35%, rolnictwo i lenictwo ponad 1%. W gospodarce Niemiec występuje duża koncentracja produkcji i kapitału; gł. koncerny niem. należą do największych w wiecie: Daimler Benz (samochodowy, obroty roczne 50 mld dol. USA), Volkswagen (samochodowy, 40 mld dol.), Siemens (elektron., 37 mld dol.), Veba (wielobranżowy, 32 mld dol.), BASF (chem., 27,5 mld dol.), Hoechst (chem., 26,5 mld dol.), Bayer (chem., ok. 25 mld dol.); sektor państw. do pocz. lat 90. obejmował gł. łącznoć, transport kol., większoć transportu lotn., po 1992 znacznie ograniczony, m.in. całkowita prywatyzacja linii lotn. Lufthansa; w byłej NRD własnoć państw. przejęta przez Urząd Powierniczy (Treuhand) została w b. dużym stopniu sprywatyzowana do 1995 (likwidacja urzędu) - koszty prywatyzacji oceniono na ok. 550 mld dol. USA. Niemcy są jednym z największych wiat. inwestorów, gł. w krajach EWG, Ameryki Łac. (zwł. Brazylii, Meksyku) i rodk.-wsch. Europy (w tym w Polsce). NIEMCY. PRZEMYSŁ. Jedną z podstawowych gałęzi niem. gospodarki jest przemysł, rozbudowywany od XIX w.; przed II wojną wiat. rozwijał się gł. przemysł ciężki, zwł. zbrojeniowy; po 1949 na obszarze RFN, w oparciu o kapitał zagr. (zwł. amer.), rozbudowa górnictwa, hutnictwa, przemysłu chem. i rodków transportu, zwł. samochodowego; w latach 60. rozwój przemysłu elektron. (zwł. informatycznego), opartego na własnym zapleczu nauk.-technicznym. Niemcy mają duże zasoby węgla kam. (Zagłębie Ruhry, Zagłębia Saary i Saskie) i węgla brun. (Saskie i Łużyckie Zagłębia Węglowe, Nadreńskie Zagłębie Węgla Brun.); mniejsze złoża ropy naft. i gazu ziemnego (gł. Dolna Saksonia, Szlezwik-Holsztyn), ponadto rudy żelaza (pn. przedgórze Harzu, Reńskie G. Łupkowe), cynku, ołowiu i in. metali (Rudawy) oraz sole potasowe (okolice Hanoweru, przedpola Harzu, dolina rz. Werra) i sól kam.; spadek wydobycia surowców energ., gł. węgla, jest spowodowany zamykaniem nierentownych kopalń; krajowe zapotrzebowanie na surowce pokrywa import: ropy naft. (z Bliskiego Wschodu, Wenezueli, W. Brytanii oraz Rosji), gazu ziemnego (gł. z Holandii, Rosji, Algierii), węgla kam. (gł. z USA, Polski, Australii), rud żelaza (m.in. z Brazylii, Kanady), metali nieżel. oraz surowców chem. (siarka, fosforyty). Łączna moc zainstalowana w elektrowniach wynosi 123 tys. MW (1991); 68% energii elektr. wytwarzają elektrownie cieplne (gł. węglowe), największe zlokalizowane w zagłębiach węglowych; elektrownie jądr., przeważnie w zach. częci Niemiec (największe: Biblis, Brunsbüttel), dostarczają 28,5% energii elektr., wodne (na alp. dopływach Dunaju, Łabie, Soławie) - pozostałą częć; produkcja energii elektr. na 1 mieszk. - 6667 kWˇh (1992). Niemcy należą do największych konsumentów ropy naft. na wiecie; gł. rafinerie ropy naft., połączone naftociągami z eur. portami (Marsylia, Genua, Triest, Rotterdam), przetwarzają 56 mln t ropy rocznie; duże kompleksy rafinerii w Zagłębiu Ruhry oraz w m.: Ingolstadt (Bawaria), Karlsruhe (Badenia-Wirtembergia) i Hamburgu; na wsch. rafineria w Schwedt (nad Odrą) zaopatrywana w ropę rurociągiem Przyjaźń. Największy udział (ok. 48%) w wartoci produkcji przem. mają przemysł metal. i maszyn. (z przemysłem rodków transportu i elektron.) oraz przemysł chem. (ok. 20%). Wysoko rozwinięty przemysł rodków transportu; w produkcji samochodów osobowych Niemcy zajmują 3 miejsce na wiecie po Japonii i USA; wielkie fabryki samochodów w Wolfsburgu (Volkswagen), Russelsheim (Opel), Sindelfingen (Mercedes), Monachium (BMW), Kolonii (Ford) i Eisenach (Opel); produkcja nowocz. taboru kol., m.in. w: Kassel, Dessau, Hennigsdorf i Görlitz; największe stocznie mor. w Hamburgu, Bremie, Kilonii i Rostocku (budowa gł. kontenerowców), rzeczne w Duisburgu i Dortmundzie; Niemcy są wiat. producentem obrabiarek, maszyn górn., urządzeń do transportu ropy i gazu, kompletnych obiektów przem. (m.in. fabryki samochodów); zakłady przemysłu elektron., skoncentrowane w wielkich miastach, wytwarzają odbiorniki radiowe, telew., magnetofony, magnetowidy, komputery, sprzęt gospodarstwa domowego; większoć sprzętu elektron. dostarczają koncerny: Siemens i AEG-Telefunken; znane są również wyroby przemysłu opt. (Zeiss w Jenie i Heidenheim). Przemysł chem., charakteryzuje się szerokim asortymentem produkcji i najwyższymi w wiecie wskaźnikami produkcji na 1 mieszk.; wytwarza tworzywa sztuczne, włókna chem., kauczuk syntet., nawozy sztuczne (zwł. potasowe), farby i lakiery, leki; koncentracja zakładów chem. w Ludwigshafen (BASF), Frankfurcie n. Menem (Hoechst), Leverkusen (farm. Bayer, fotochem. Agfa), Marl w Zagłębiu Ruhry, we wsch. częci Niemiec w Leuna, Schkopau, Bitterfeld i Wolfen (fotochem. ORWO); w zagłębiach węglowych przemysł karbochemiczny. Niemcy zajmują 5 miejsce na wiecie w produkcji stali surowej; huty żelaza są zlokalizowane gł. w Zagłębiu Ruhry (Dortmund, Duisburg, Essen i in.), ponadto w Zagłębiu Saary oraz w m.: Salzgitter i Eisenhüttenstadt, n. Odrą; większoć produkcji hutn. dostarczają przez koncerny: Thyssen, Krupp i Mannesmann; na pocz. lat 90. nastąpił znaczny spadek produkcji stali, związany z nadprodukcją w krajach EWG i recesją wiat.; huty metali nieżel. (miedzi, cynku, ołowiu, aluminium) przerabiają gł. importowane koncentraty i metale, największe w Zagłębiu Ruhry (Duisburg, Essen) i Hamburgu. Z innych gałęzi przemysłu jest rozwinięty przemysł materiałów bud., szklarski (Jena), ceram. (Minia, Drezno), celulozowo-papierniczy (gł. w pd. częci Niemiec), poligraf. (w wielkich miastach, m.in. w Mannheim słynne wydawnictwo Brockhaus) oraz spoż., zwł. piwowarski, winiarski (Nadrenia), mięsny, mleczarski; w produkcji piwa Niemcy zajmują 2 miejsce w wiecie, po USA; największe browary w Dortmundzie i Monachium. Przemysł lekki (włók., odzież., skórz. i in.) odgrywa coraz mniejszą rolę w gospodarce, wskutek konkurencji tańszych wyrobów z krajów azjat. i z Włoch. Największa koncentracja zakładów przem. występuje w 3 aglomeracjach: reńsko-ruhrskiej (zwł. Zagłębiu Ruhry), reńsko-meńskiej i berlińskiej oraz w największych miastach pd. częci Niemiec (gł. Monachium, Stuttgart) oraz Hamburgu.

ROLNICTWONiemcy mają po Francji największy w Europie Zach. areał rolny; użytki rolne zajmują ok. 50% pow. kraju; gł. regionami roln. są Niz. Niemiecka i redniogórze Niemieckie; wysoki stopień mechanizacji (1 ciągnik na 8 ha użytków rolnych w landach zach. i na 37 ha we wsch.) i chemizacji rolnictwa (ok. 170 kg nawozów sztucznych na 1 ha); w zach. częci kraju przeważają gospodarstwa duże (10-50 ha), na obszarze byłej NRD własnoć państw. (gospodarstwa o pow. kilkuset ha) w znacznym stopniu sprywatyzowana. Podstawowym działem rolnictwa jest hodowla - dostarcza ok. 70% wartoci produkcji rolnej; dzięki wykorzystaniu krajowych i importowanych (gł. z USA) pasz, rozwinięta hodowla trzody chlewnej - pogłowie ok. 27 mln sztuk (156 sztuk na 100 ha użytków rolnych, 1993); na Niz. Niemieckiej hodowla bydła (16,2 mln sztuk); powszechna hodowla drobiu. Około 2/3 gruntów ornych zajmują zboża; na obszarze całego kraju uprawia się jęczmień (2 miejsce po Rosji w zbiorach wiat.) i owies, na żyznych glebach w pd. częci Niz. Niemieckiej i na pd. kraju - pszenicę, na pn. i w redniogórzu Niemieckim - żyto; rednie plony zbóż ok. 57 q z ha; ponadto uprawa buraków cukrowych (gł. w Dolnej Saksonii i Nadrenii Pn.-Westfalii), rolin pastewnych, rzepaku, chmielu, tytoniu; w strefach podmiejskich rozwinięte warzywnictwo i sadownictwo (zwł. na pd.); dużą rolę odgrywa uprawa winoroli, gł. na pd. stokach gór w dolinie rodk. Renu, Mozeli oraz w Saksonii. Duże znaczenie ma rybołówstwo, połowy w pn. częci O. Atlantyckiego i przybrzeżne - ok. 300 tys. t rocznie; poławia się dorsze, ledzie, karmazyny i in., w M. Wattowym kraby, krewetki; gł. porty rybackie: Cuxhaven, Bremerhaven, Rostock. Pozyskanie drewna (37 hm3 - 1992) nie pokrywa zapotrzebowania krajowego; import drewna z krajów skand., Portugalii, krajów rodk. Afryki.

TURYSTYKA Turystyka rozwinięta; 1991 Niemcy odwiedziło 15,6 mln turystów zagr., gł. Holendrów, Amerykanów, Anglików, Szwedów; wpływy z turystyki wyniosły ok. 11 mld dol. USA; gł. regionami turyst. są: Alpy (or. turyst. o wiat. sławie - Garmisch-Partenkirchen), Schwarzwald (Baden-Baden), Harz, Rudawy, wybrzeża z przybrzeżnymi wyspami, dolina Renu; licznie odwiedzane zabytkowe miasta (m.in. Berlin, Lubeka, Hanower, Kolonia, Heidelberg, Drezno, Poczdam) oraz miasta międzynar. targów, wystaw i kongresów, festiwali i in. imprez (gł. Frankfurt n. Menem, Monachium, Lipsk). Wydatki Niemców na turystykę zagr. (ok. 30 mld dol. USA) prawie 3-krotnie przewyższają wpływy z turystyki zagr.; wyjazdy gł. do Austrii, Włoch, Hiszpanii, Francji, Szwajcarii, USA, Afryki.

TRANSPORT I ŁąCZNOĆ Gęsta sieć komunik., dł. linii kol. 44 tys. km (12,4 km na 100 km2 - najgęstsza na wiecie), w tym zelektryfikowanych ok. 16 tys. km; magistralne linie kol. obsługiwane m.in. przez pociągi o dużej prędkoci, tzw. Inter-City; gł. rolę w przewozach odgrywa transport samochodowy (ponad 50% przewozów w t/km); dł. dróg kołowych 500 tys. km (140 km na 100 km2), w tym ok. 11 tys. km autostrad; liczba zarejestrowanych samochodów osobowych 30,7 mln sztuk (ok. 380 sztuk na 1000 mieszk.); w przewozach masowych duże znaczenie mają ródlądowe drogi wodne (6,8 tys. km, w tym ok. 2 tys. km kanałów), zwł. w zach. i pn. częci kraju; gł. szlakiem żeglugi ródlądowej jest Ren - najważniejsza droga wodna Europy Zach., gł. portem ródlądowym jest Duisburg (przeładunek 49 mln t, 1990) - największy w Europie; silnie rozwinięta komunikacja lotn. jest obsługiwana przez towarzystwo lotn. Lufthansa; międzynar. porty lotn.: Frankfurt n. Menem (30 mln pasażerów rocznie - drugi w Europie po Londynie), Berlin (3 porty, gł. Tegel), Kolonia-Bonn, Monachium, Düsseldorf, Hamburg; nonoć mor. floty handl. 7,3 mln DWT (1991); przeładunek (2-krotna przewaga wyładunku nad załadunkiem) w portach mor. 166 mln t (1992), gł. port mor. - Hamburg (przeładunek 67 mln t), ponadto Brema z Bremerhaven, Wilhelmshaven, Lubeka, Rostock; dobrze rozwinięta łącznoć, w użytkowaniu 680 aparatów telefonicznych na 1000 mieszkańców (1990).

HANDEL ZAGRANICZNY Wymiana handl. Niemiec stanowi ok. 11% obrotów międzynar. - 2 miejsce po USA (1992); wartoć eksportu na 1 mieszk. 5340 dol. USA, importu - 5066 dol. USA; eksport obejmuje maszyny (gł. obrabiarki), urządzenia przem., samochody, wyroby hutn., chem. (w tym farm.), sprzęt elektron., aparaturę precyzyjną (w tym opt.), papier, artykuły rolno-spoż. (piwo, przetwory mięsne, mleko, sery, cukier); importuje się paliwa, rudy i koncentraty metali, maszyny i urządzenia przem., samochody, samoloty, drewno, celulozę, surowce włók., odzież., skóry, artykuły rolno-spoż. (owoce, warzywa, mięso); ok. 50% obrotów handl. przypada na kraje EWG, ponadto handel gł. z USA, Japonią, Austrią, Szwajcarią.

USTRÓJ POLITYCZNY Republika związkowa o systemie parlamentarno-gabinetowym, po zjednoczeniu Niemiec złożona z 16 krajów związkowych (landów); konstytucja z 1949, wielokrotnie nowelizowana. Głową państwa jest prezydent federalny, wybierany na 5 lat, z możliwocią jednorazowego ponownego wyboru, przez Zgromadzenie Federalne (Bundesversammlung), składające się z posłów do parlamentu (Bundestag) i z takiej samej liczby członków, wybieranych przez parlamenty krajowe; prezydent nie ma istotnych władczych kompetencji, nie ponosi odpowiedzialnoci polit., a akty prawne wyd. przez niego wymagają kontrasygnaty szefa rządu lub właciwego ministra; w cile okrelonych sytuacjach ma prawo rozwiązania Bundestagu oraz odmowy nominacji kanclerza. Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy parlament: izba niższa Bundestag o 4-letniej kadencji, licząca 656 posłów wybieranych w głosowaniu powszechnym wg podwójnego systemu; połowa posłów jest wybierana osobowo na zasadzie większociowej, 2 połowa - na zasadzie proporcjonalnoci z list partyjnych (warunkiem jest uzyskanie przez partię okrelonego minimum wyborczego); druga izba - Rada Federalna (Bundesrat), odpowiednik senatu, składa się z 69 przedstawicieli rządów krajowych, wybieranych proporcjonalnie do liczby mieszkańców kraju; instytucja referendum ma zastosowanie tylko przy okrelaniu rozgraniczenia terytoriów krajów. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, bierne - 21 lat. Władzę wykonawczą sprawuje kanclerz federalny (Bundeskanzler), odpowiednik premiera, i kierowany przez niego rząd; kanclerza wybiera Bundestag bezwzględną większocią głosów na wniosek prezydenta federalnego lub - jeli wniosku tego nie przyjmie - z własnej inicjatywy zwykłą większocią głosów; wybranego kanclerza i zaproponowanych przez niego ministrów powołuje prezydent federalny; kanclerz ustala wytyczne polityki i ponosi za to jednoosobową odpowiedzialnoć; uchwalenie przez Bundestag wotum nieufnoci dla kanclerza musi być konstruktywne, tzn. połączone z jednoczesnym wyborem nowego kanclerza; rząd jest odpowiedzialny przed parlamentem. Do nacz. organów państw. należą: Federalna Izba Obrachunkowa - niezależny organ sprawujący kontrolę działalnoci finansowo-gosp. i adm. państwa; kierują nią przewodniczący i wiceprzewodniczący powoływani przez prezydenta federalnego na wniosek rządu; wyniki kontroli są przedstawiane rządowi, parlamentowi i Radzie Federalnej; Federalny Trybunał Konstytucyjny - złożony z 16 sędziów, wybieranych na 12-letnią kadencję (6 przez Bundestag i 6 przez Bundesrat), który pilnuje zgodnoci prawa z konstytucją; ma prawo uchylić ustawy (lub inne akty normatywne) federalne lub krajowe, uznane przez niego za sprzeczne z konstytucją, rozpatruje skargi obywateli dotyczące naruszenia ich praw. Wymiar sprawiedliwoci sprawują nacz. federalne organy sprawiedliwoci; Trybunał - w zakresie sądownictwa powszechnego oraz sądy szczególne: adm., socjalne, pracy, finansowe, patentowe i dyscyplinarne; w krajach związkowych działa odpowiednie sądownictwo krajowe; kraje związkowe mają szeroką autonomię (z wyłączeniem obrony i częciowo finansów oraz spraw zagr. - poza prawem do zawierania umów międzynar. w zakresie ich kompetencji wewn. i za zgodą rządu federalnego), własny parlament (Landtag) i rząd. Systemy ustrojowe i konstytucyjne krajów związkowych Niemiec muszą odpowiadać podstawowym założeniom konstytucyjnym federacji; ich kompetencje ustawodawcze i wykonawcze okrela generalnie konstytucja Niemiec.

SYSTEM PARTYJNY I ZWIąZKOWY Główne partie polit. w Niemczech: Unia Chrzecijańsko-Demokratyczna (CDU), jej odpowiednik w Bawarii Unia Chrzecijańsko-Społeczna (CSU), Socjaldemokratyczna Partia Niemiec (SPD), Wolna Partia Demokratyczna (FDP); poza tym w parlamencie: Partia Demokratycznego Socjalizmu (PDS), SED i Sojusz 90/Zieloni, okrelający się jako ekol.-socjalny. Ważniejsze centrale związkowe: Federacja Niem. Związków Zaw. (Deutscher Gewerk- schafstbund, DGB) zał. 1949, ok. 12 mln czł.; Niem. Związek Zaw. Pracowników Umysłowych (Deutsche Angestellten-Gewerkschaft, DAG), zał. 1949, ok. 600 tys. czł.; Federacja Chrzec. Związków Zaw. (Christlich Gewerkschaftsbund Deutschlands, CGD) zał. 1959, ok. 300 tys. czł.; Federacja Urzędników Niem. (Deutscher Beamtenbund, DBB) zał. 1949.

SIŁY ZBROJNE Łączna liczba żołnierzy - 476 tys. (1992); zasadnicza służba wojsk. we wszystkich rodzajach wojsk trwa 12 mies.; siły lądowe liczą 355 tys. żołnierzy, marynarka - 38 tys., lotnictwo - 103 tys.; od 1955 czł. NATO; po zjednoczeniu Niemiec (1990) rozpoczął się proces włączania Nar. Armii Lud. NRD (wraz z jej uzbrojeniem) do Bundeswehry; podpisany 1990 w Moskwie układ między Niemcami a ZSRR o ostatecznej regulacji, zw. układem "2+4", okrelił stan sił zbrojnych zjednoczonych Niemiec na poziomie 370 tys. (łącznie siły lądowe, mor. i powietrzne) i zobowiązał ZSRR do wycofania swoich wojsk z terenu Niemiec do końca 1994; Niemcy są sygnatariuszem układu w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych z 1990 i układu o liczbie żołnierzy z 1992, zgodnie z którymi liczebnoć wojsk będzie wynosić 350 tys. żołnierzy; Niemcy będą mogły posiadać: 4166 czołgów bojowych, 3446 bojowych wozów opancerzonych, 2707 jednostek artylerii o kalibrze powyżej 100 mm, 900 samolotów bojowych, 306 helikopterów uderzeniowych. W realizowanej od 1992 reformie, p.n. Bundeswehra 2000, siły zbrojne Niemiec będą się składać z 2 kategorii: większej częci przeznaczonej do obrony terytorium Niemiec i obszaru NATO oraz mniejszej - maksymalnie mobilnych i utrzymujących stałą gotowoć bojową sił szybkiego reagowania (7 brygad lądowych, częć sił powietrznych i mor.). Budżet wojsk. wynosi 2,2% produktu nar. brutto (1992).

POLITYKA SPOŁECZNArealizowana w Niemczech obejmuje zabezpieczenie społ., ochronę zdrowia i politykę owiatową. Jej tradycje sięgają pocz. XIX w. Pierwsza kasa chorych powstała już 1820, a powszechne ubezpieczenie na wypadek choroby wprowadził 1882 O. von Bismarck. W 1884 wprowadzono ubezpieczenie od nieszczęliwych wypadków, 1889 - emerytalne, a 1927 - ubezpieczenie od bezrobocia. Na system zabezpieczenia społecznego składają się owe 4 rodzaje ubezpieczeń, z których chorobowe, emerytalne i na wypadek bezrobocia są obowiązkowe. Fundusze ubezpieczeniowe są tworzone ze składek pracodawców i pracobiorców. wiadczenia emerytalne wynoszą 45% redniego wynagrodzenia i są najwyższe w Europie. Zasiłek chorobowy przez pierwsze 42 dni choroby wynosi 100% miesięcznego uposażenia i jest wypłacany przez pracodawcę, następnie 70% poprzedniej sumy netto i jest wypłacany przez kasę chorych. Ubezpieczenie od bezrobocia uprawnia do otrzymywania zasiłku w wysokoci 63% zarobku netto dla bezdzietnych i 88% dla posiadających dzieci. Zasiłek w tej wysokoci jest wypłacany co najmniej przez pół roku, maksymalnie przez 1 rok. Po roku, gdy bezrobotny nadal pozostaje bez pracy, zasiłek zmniejsza się i wynosi odpowiednio 56% i 58% i wówczas jest wypłacany bezterminowo. wiadczenia z ubezpieczenia od wypadku są wypłacane z kasy branżowych związków zaw., ale przysługują tylko wtedy, gdy wypadek zdarzył się na najkrótszej drodze do pracy, podczas pracy w miejscu zatrudnienia, na najkrótszej drodze do domu. W ramach systemu zabezpieczenia społ. wypłaca się również wiadczenia zgodnie z tzw. katalogiem grup socjalnych: rodzina i małżeństwo, zdrowie, zatrudnienie, staroć, utrata żywiciela rodziny, skutki wydarzeń polit., mieszkanie, oszczędzanie, ogólna pomoc życiowa. Budżet socjalny jest finansowany przez: przedsiębiorstwa - 31,3%, gospodarstwa domowe - 28,3%, budżet federalny - 20,3%, budżety krajów związkowych (landów) - 11,3%, gmin - 8,0%, ubezpieczenia socjalne i prywatne - 0,8%. Opieka zdrowotna. Służba zdrowia jest gł. prywatna i kosztowna, ale powszechnie dostępna dzięki ubezpieczeniom chorobowym i kasom chorych, które refundują te koszta. Istnieje również sieć otwartych państw. i komunalnych placówek służby zdrowia. Podstawowe funkcje opieki zdrowotnej, czyli profilaktyka, lecznictwo i rehabilitacja są realizowane przez federalne ministerstwo zdrowia, kasy chorych, stowarzyszenia lekarskie oraz ministerstwa zdrowia krajów związkowych. Wszystkie dzieci do 4-go roku życia są objęte systematycznymi badaniami mającymi na celu wykrycie wrodzonych uszkodzeń serca, mózgu oraz układu nerwowego. Kobiety od 30-go roku życia, a mężczyźni po ukończeniu 45 lat są objęci badaniami mającymi na celu wczesne rozpoznanie raka. Polityka owiatowa. Wszystkie dzieci w wieku 6-10 lat są objęte obowiązkową 4-letnią nauką w szkole podstawowej (w niektórych landach 6-letnią), a powszechny obowiązek szkolny wynosi 9 lat i trwa do ukończenia 15 roku życia. Po ukończeniu szkoły podstawowej naukę można kontynuować w różnych typach szkół zaw. i rednich. Funkcjonują 3 typy szkół rednich: a) szkoły realne (Realschulen), gdzie nauka trwa 6 lub 4 lata i po ukończeniu można ją kontynuować bądź w branżowych szkołach zaw., bądź w branżowych gimnazjach; b) gimnazja (Gymnasien), których ukończenie uprawnia do podjęcia studiów w szkołach wyższych; c) szkoły całkowite (Gesamtschulen), obejmujące 13-letni zintegrowany cykl nauczania: zakres podstawowy (Primarbereich) trwający 4 lata, zakres wtórny I (Sekundarbereich I) trwający 6 lat oraz zakres wtórny II (Sekundarbereich II) trwający 3 lata. Szkoły są pod zarządem landów.

NaukaSwoistą cechą organizacji nauki w Niemczech jest odrębne zarządzanie i finansowanie nauki w skali całego państwa i w skali poszczególnych krajów związkowych; w stosunku do niektórych instytucji nauk. (np. regionalnych akad. nauk, towarzystw nauk., szkół wyższych) władze krajowe mają większe uprawnienia i obowiązki niż rząd federalny; jednak decydujący wpływ na kształtowanie się polityki nauk. zarówno w całym państwie, jak i w poszczególnych krajach mają centr. organy zarządzania i finansowania. Naczelnym organem państwa ds. nauki w Niemczech jest Federalne Minist. do Badań Nauk. (powołane 1965); 1992 rozdzieliło ono ok. 70% sum wydatkowanych przez rząd na badania nauk. cywilne (wydatkami państw. na badania nauk. w dziedzinie obrony nar. dysponuje Minist. Obrony); działalnoć ministerstwa dotyczy gł. badań podstawowych (badania stosowane i rozwojowe o charakterze niewojsk. w 90% są finansowane przez przemysł); opracowuje ono programy badań nauk. finansowane z budżetu federalnego lub wspólnie - z federalnego i krajowych oraz sposób użytkowania innych funduszy przydzielonych na cele badawcze. Ministerstwo cile współpracuje z Radą do Spraw Nauki (zał. 1957 przy rządzie federalnym jako centr. organ doradczy); składa się ona z 44 czł., z których połowa to przedstawiciele rządu federalnego i rządów krajowych, a połowa - naukowcy; Rada pracuje za porednictwem komisji grupujących przedstawicieli poszczególnych dyscyplin nauki, zajmujących się programowaniem i koordynowaniem rozwoju danej dyscypliny w całym państwie; Rada opiniuje zbiorcze programy rozwoju nauki uniwersyteckich, jak i pozauniwersyteckich placówek badawczych i przedstawia je rządowi federalnemu; członkowie Rady są powoływani przez prezydenta, a jej przewodniczący jest z reguły członkiem prezydium Niemieckiej Wspólnoty Badawczej. Popieraniem, finansowaniem i prowadzeniem badań nauk. w Niemczech zajmują się ponadto następujące organizacje centr.: Niem. Wspólnota Badawcza z siedzibą w Bonn (zał. 1920), Stowarzyszenie Fundatorów na Rzecz Nauki Niemieckiej z siedzibą w Essen (zał. 1920), Towarzystwo Popierania Nauki im. Maxa Plancka z siedzibą w Getyndze (zał. 1948). W Niemczech działa 6 regionalnych akad. nauk: Akademia Nauk w Berlinie (zał. 1700) oraz Akad. Nauk w Getyndze (zał. 1751), Bawarska Akad. Nauk (zał. 1751), Heidelberska Akad. Nauk (zał. 1909), Akad. Nauk Nadrenii-Westfalii (zał. 1950), Akad. Nauki i Literatury (zał. 1949). Niemieckie akad. nauk nie mają własnych placówek nauk., prace badawcze i wydawnicze członkowie akad. prowadzą przy pomocy innych, gł. uniwersyteckich, placówek nauk.; działalnoć akad. koordynuje Konferencja Niemieckich Akad. Nauk (powołana 1973), skupiająca prezesów i sekretarzy akad. naukowych. W Niemczech działa ponadto 46 regionalnych, ogólnych towarzystw nauk. i ponad 300 ogólnoniem., specjalistycznych towarzystw naukowych. Szkolnictwo wyższe w Niemczech korzysta ze znacznej autonomii i jedynie finansowo jest związane z rządami krajowymi, rządem federalnym i Niem. Wspólnotą Badawczą. W Niemczech działa 61 uniw., najstarsze to: uniw. w Heidelbergu (zał. 1386), Kolonii (zał. 1388) i Würzburgu (zał. 1402), największe: uniw. w Berlinie i uniw. we Frankfurcie n. Menem. Zgodnie z ustawą z 1976 (znowelizowaną 1985 i 1993) o podstawach szkolnictwa wyższego w Niemczech zniesiono ustawowe rozróżnienie między uniwersytetami, uniwersytetami techn., politechnikami, wyższymi szkołami techn., akademiami med. (nazwy te zachowano, jako tradycyjne, w oficjalnych nazwach uczelni); wprowadzono jednolity podział szkół wyższych na: 1) nauk. szkoły wyższe, mające prawo nadawania stopni nauk. (doktora, doktora habilitowanego, docenta) i prowadzące samodzielne badania nauk.; 2) zaw. szkoły wyższe, nie mające prawa nadawania stopni nauk. i nie prowadzące samodzielnych badań nauk.; 3) wyższe szkoły muz. i sztuk pięknych; 4) wyższe szkoły teol. i kocielne. W 1993 w Niemczech działało 68 nauk. szkół wyższych i ponad 180 wyższych szkół zawodowych.

PRASA Prasa w Niemczech nie podlega rządowej kontroli i nie jest cenzurowana. Tylko ok. 10% tytułów jest związanych z partiami polit., reszta jest niezależna. W 1990 (przed zjednoczeniem) w RFN wydawano 356 dzienników o łącznym nakładzie 20,8 mln (5 gazet miało wydania niedzielne o nakładzie 3,9 mln) oraz 37 tygodników (nakład 1,8 mln). W NRD w 1989 wydawano 543 tytuły o łącznym nakładzie 21,9 mln. Do 1990 wszystkie gazety i czasopisma publikowane w NRD były własnocią organizacji polit., społ. lub kulturalnych. Prawie wszystkie dzienniki były kontrolowane przez NSPJ. W końcu 1990 większa częć prasy w NRD przeszła w ręce prywatne. Prasa w Niemczech jest wydawana przez koncerny prasowe. Najważniejsze z nich to: Springer, największy koncern prasowy w Europie, wydający m.in. 5 gł. dzienników ("Die Welt", "Hamburger Abendblatt", "Bild-Zeitung", "Berliner Morgenpost", "B.Z."); Gruner und Jahr AG Co Druck- und Verlagshaus (m.in. "Stern", "Brigitte", "Marie Claire"); Süddeutscher-Verlag ("Süddeutsche Zeitung"); Burda GmbH ("Bunte", "Freundin", "Pan", "Das Haus"). Wród dzienników najwyższy nakład (4892 tys. - 1994 ma zał. 1952, ukazujący się w Hamburgu "Bild Zeitung", a do najbardziej wpływowych jest zaliczany "Frankfurter Allgemeine Zeitung", zał. 1949, ukazujący się we Frankfurcie n. Menem w nakładzie podstawowym 386,1 tys. (1994), oraz "Süddeutsche Zeitung", zał. 1848 pt. "Neueste Nachrichten", ukazujący się w latach 1887-1945 pt. "Münchner Neueste Nachrichten", a pod obecną nazwą od 1945, wyd. w Monachium w nakładzie 390,3 tys. (1994). Wród czasopism najwyższy nakład (2400 tys. - 1994) ma "Bild am Sonntag", tygodniowe wyd. dziennika "Bild Zeitung", ukazujące się w Hamburgu od 1956, będące zarazem jednym z najbardziej wpływowych tygodników; ponadto "Bravo", młodzieżowy tygodnik ukazujący się w Monachium (także w Polsce, w języku pol.) w nakładzie 1190,5 tys. (1994), "Stern", zał. 1948, wychodzący w Hamburgu w nakładzie 1478,9 tys. (1994), oraz "Der Spiegel", zał. 1947, ukazujący się również w Hamburgu w nakładzie 1400 tys. (1994). Agencje prasowe. Allgemeiner Deutscher Nachrichtendienst GmbH (ADN), oficjalna agencja byłej NRD, zał. 1946 w Berlinie, niezależna od 1989, a od 1990 spółka akcyjna, nadaje serwis codzienny; Deutsche Presse-Agentur GmbH (dpa), niezależna, zał. 1949 w Hamburgu, powstała z połączenia Deutsche Nachrichtenagentur (zał. 1946), Deutscher Pressdienst (zał. 1945) i Süddeutsche Nachrichtenagentur (zał. 1947), nadaje serwisy w języku ang., franc., hiszp., arab., niem. dla prasy, radia i telewizji. Działają też inne agencje, m.in. specjalizująca się w informacjach gosp. Vereinigte Wirtschaftsdienste (VWD), niezależna agencja, zał. 1949 we Frankfurcie n. Menem.

RADIO I TELEWIZJA Pracę radia i telewizji koordynuje Arbeitsgemeinschaft der öffentlich-rechtlichen Rundfunkaustalten der Bundesrepublik Deutschland (ARD), skupiająca organizacje radiowe i telewizyjne. Każdy z członków ARD dysponuje 3-5 częstotliwociami. Deutsche Welle i Deutschlandfunk nadają programy na Europę i poza nią, np. Deutsche Welle nadaje 93 programy w 34 językach dziennie. Telewizja państw. emituje programy na 3 kanałach. Program I jest kontrolowany przez ARD, program II - Zweites Deutsches Fernsehen-ZDF, istniejący od 1961 - przez korporację wszystkich krajów związkowych i częciowo finansowany z reklam, za program III, emitowany tylko wieczorem, nadaje serwis kult. i edukacyjny. W Niemczech działają również regionalne organizacje radiowe i telew. oraz zagr. stacje nadawcze, zarówno radiowe, jak i telew., np. American Forces Network, British Forces Broadcasting Service, Radio "Wolna Europa", Radio Volga i in. Funkcjonuje także telewizja satelitarna, a przez Astrę 1C można oglądać 18 niem. stacji telewizyjnych; programy kolorowe nadawane są w systemie G/PAL.